اشاره: بعد از اينكه سازمان ملل متحد در سپتامبر ۱۹۹۸ در بيانيه‌اي سال ۲۰۰۱ را «سال گفت‌وگوي تمدن‌ها» نامگذاري كرد، نظريه «گفت‌وگوي تمدن‌ها» مشهور شد. پس از آن در بهمن ۱۳۷۷ دولت ايران، مركز بين‌المللي گفت‌وگوي تمدن‌ها را براي هماهنگي فعاليت‌هاي مربوط به گفت‌وگوي تمدن‌ها تاسيس كرد. در تقويم رسمي جمهوري اسلامي ايران نيز روز ۳۰ شهريور با عنوان «روز گفت‌وگوي تمدن‌ها» نامگذاري شده بود كه در سال ۱۳۸۹ به دليل «منقضي شدن زمان اين مناسبت و نداشتن متولي خاص» از تقويم حذف شد. يكي از نكات كليدي نظريه «گفت‌وگوي تمدن‌ها» اين است كه گفت‌وگوي تمدن‌ها مستلزم شنيدن از ساير فرهنگ‌ها و تمدن‌هاست و اهميت شنيدن از سايرين، اگر بيشتر از گفتن نباشد، قطعا كمتر از آن نيست». دنياي امروز با موج گسترده‌اي از افراطي‌گري رو به‌رو است، با خوانش‌هاي غيرواقعي از دين كه به نام دين، تندروي و رفتارهاي خشونت‌آميز را براي خود مجاز مي‌شمارند. در اين دوران، احياي نظريه «گفت‌وگوي تمدن‌ها» مي‌تواند نقطه عطفي در رويارويي با اين موج‌هاي مبتني بر خشونت باشد. نگاهي به تاريخِ اسلام نيز نشان مي‌دهد كه تمدن عظيم اسلامي، هيچگاه با انزواطلبي و گوشه‌گيري نمي‌توانست پيام خود را به ديگران برساند. عبدالله ناصري، عضو شوراي مشورتي اصلاح‌طلبان و عضو هيات علمي گروه تاريخ و تمدن اسلامي دانشگاه الزهرا معتقد است امروزه واقعيت اين است كه حتي در دنياي غرب و امريكا با اينكه جورج بوش دوم، دولت صاحبِ نظريه «گفت‌وگوي تمدن‌ها» را محور شرارت تلقي كرده بود، دولت بعدي، گفته او را با نوع رفتار خود نهي كرد و پس از آن در دولت دموكرات‌ها نيز نوع گفت‌وگو و ادبيات سياسي كه درباره اين محور شرارت به كار مي‌رفت تغيير پيدا كرد. وي مي‌گويد: نكته‌اي كه باعث شده اسلام‌هراسي به عنوان يك واقعيت بي‌اساس خود را نشان دهد ناشي از اين است كه طرف مقابل يعني بخشي از دنياي مسيحيت نخواسته فهم ديگري از اسلام و مسلمانان را به عنوان يك اصل و ضرورت بپذيرد. دليل اين امر نيز طبيعتا نبود و ضعف مكانيزم گفت‌وگو است. بنابراين بهترين راه براي از بين بردن اين اسلام‌هراسي يا ايران هراسي يا هر نوع ترس و بدبيني نسبت به پيشينه و توان يكديگر، گفت‌وگو است و تمام نظرياتي نيز كه در اين راستا مطرح مي‌شود چه «ائتلاف براي صلح» و چه «جهان عاري از خشونت» همگي وقتي محقق مي‌شود كه گفت‌وگو به عنوان يك واقعيت و نظريه مادر پذيرفته شود و بتوان جهان را به سمت صلح و آرامش پيش برد.